„To trochę jak zmagania pierwszych słowiańskich misjonarzy”

Obraz Jana Matejki
Św. Cyryl i Św. Metody

Św. Cyryl właściwie Konstantyn ( urodzony około 827 roku zmarł 14 lutego 869

Św. Metody, (urodzony około 815 roku zmarł 6 kwietnia 885)

Mysłowice. W sobotę 22 sierpnia w Kościele Mariackim w Mysłowicach z inicjatywy tutejszego koła Ruchu Autonomii Śląska odprawiona została msza „na pamiątkę chrztu Śląska”. Prezes Tôwarzistwa Piastowaniô Ślónskij Môwy Danga dr. Józef Kulisz został poproszony przez organizatorów o przygotowanie i przeczytanie przed mszą listu po śląsku „Ò snôżność ślónskij môwy”. W liście prezes Dangi podkreślił wagę dzieła, jakiego dokonali słowiańscy misjonarze św. Cyryl i Metody, tłumacząc Biblię Św. na język niepiśmiennych dotąd Słowian zamieszkujących obszary, które znajdowały się pod wpływem ówczesnego Państwa Wielkomorawskiego. Pismo otworzyło drogę chrześcijaństwu i cywilizacji na terenach objętych misją św. Cyryla i Metodego. Prezes Dangi zwrócił uwagę, że aby móc przybliżyć pogańskim plemionom wiarę chrześcijańską, musieli oni dokonać – jakoby przy okazji – pionierskiego dzieła pierwszej kodyfikacji mowy Słowian. Misjonarze ułożyli zasady gramatyki i ortografii, a tłumacząc treść Biblii postarali się o język dostojny i piękny, adekwatny do wagi przekazu. 

Dr. Kulisz przekonywał, że akurat dzisiaj na Śląsku czas na refleksję nad dziełem św. Cyryla i Metodego. W czasie, kiedy Ślązacy odczuwają silną potrzebę pisania po śląsku i edukacji w swoim tradycyjnym języku, konieczne stały się działania kodyfikacyjne, które po części przypominają zmagania pierwszych słowiańskich misjonarzy. To trudne dzieło nie może być wykonane byle jak, należy je powierzyć specjalistom, którzy się na tym znają - przekonywał. Apelował do obecnych, aby nie odwracali się od „môwy starzików”, lecz świadome używali śląszczyzny tradycyjnej, pięknej i dostojnej. 

Kazanie wygłosił w pięknej śląszczyźnie pochodzący z Olesna ks. Achim Zok, członek-założyciel Dangi, który wiele lat spędził w Afryce jako misjonarz. Opowiedział on dwie przypowieści, które zasłyszał podczas swojej misji z ust miejscowego ludu. W jednej z nich opowiedział historię o tym, jak biedny młodzieniec żenił się z biedną dziewczyną. Goście weselni wiedzieli, że państwa młodych nie stać na bogate wesele, więc postanowili, że o wino postarają się sami. Każdy miał przynieść tyle wina, ile będzie mógł. Wszystko miało być zlane do jednego dzbana. Gdy uczta się zaczęła i każdemu gościowi nalano do garnuszka, okazało się, że w dzbanie jest tylko woda. Ks. Zok apelował: „To niy drudzy ludzie, ale to ty sóm musisz być uczciwy, ty sóm musisz gôdać ze swojymi dziećmi po ślónsku, ty sóm musisz piastować ślónskość. Inaczyj òstanie nóm ino sama woda”.

 Po mszy uczestnicy podziękowali „Dangôrzóm” za śląskie słowa. Było to już drugie takie wystąpienie prezesa Dangi w Mysłowicach. Na wiosnę przeczytał on tam list „Ò ślónskim rzykaniu”, który wcześniej został odczytany na mszy w kościele na Górze Św. Anny”. 

Czy nadchodzi teraz era śląskich mszy? Józef Kulisz odpowiada: „Językiem liturgii na Górnym Śląsku była od wieków polszczyzna literacka, choć czasami nie bez wpływów regionalnych. Na śląską liturgię albo na tłumaczenie Biblii jest chyba jeszcze za wcześnie, i to nie o to Dandze chodzi. Nasz język musi najpierw obrosnąć kulturą, rozwinąć się, śląski lud musi wydać mistrzów pisanego słowa. Ale takie elementy mszy jak kazanie albo ogłoszenia parafialne można stosunkowo łatwo wyrazić po śląsku, jedynie ksiądz musi dobrze rzóndzić po naszymu”.

Zarząd Dangi wspiera śląską mowę w życiu parafii na Górnym Śląsku. Czasem jednak czuje się zmuszony odpierać zarzuty o działalność przewrotową. „Kaszubi mają całą liturgię po swojemu, pieśni kościelne, modlitwy. Górale też śpiewali i modlili się do Ojca Świętego po góralsku. Świat się nie zawalił a Polska się nie rozpadła” – komentuje Józef Kulisz i dodaje: „Jest to praca pionierska, uprzedzenia są jeszcze duże. Już raz spróbowaliśmy namówić redkacje lokalne Gościa Niedzielnego do współpracy przy publikowaniu tekstów o tematyce społeczno-kościelnej po śląsku. Odmówiono nam, czas widać jeszcze nie dojrzał”.

 Tôwarzistwo Piastowaniô Ślónskij Môwy Danga prosi wszystkich, którzy są zainteresowani odprawieniem we swojej parafii nabożeństwa z kazaniem po śląsku o kontakt (e-mail: jozef.kulisz@gmail.com; tel.: 609 09 68 86).

Tôwarzistwo Piastowaniô Ślónskij Môwy Danga

Ò snôżność naszyj môwy

Kiej spóminómy dzisiôj rocznicã krztu Ślónska, to trza spómnieć tyż świyntych Kosztanta i Metodego (podug słownika ze Św. Anny, miano Cyryl, abo Konstantin, po ślónsku wymôwiô sie „Kosztant”). Ci to świynci majóm wielkõ zasugã dlô wszyskich nôrodów słowiańskich, bo piyrsi przetumaczyli Pismo Św. na słowiańskõ môwã. Beztóż nasze òjce poradzili Słowo Boże zrozumieć, a jak poradziyli jy zrozumieć, to mógli tyż uwierzić i jy przijóńć. Tak sie chrześcijańskô wiara mógła rozprzestrzynić miyndzy Słowianami.  

Coby szło przetumaczyć i zapisać Pismo Św., świynci Kosztant i Metody musieli wymyśleć słowiańskiy pismo, òd poczóntku słożyć òrtografijõ i nôjważniejsze reguły gramatyki. Z wiaróm chrześcijańskóm i pismym prziszły na słowiańskiy ziymie prawo, ksiyngi i kultura. Idzie pedzieć, że òd pisma zaczła sie na słowiańskij ziymi cywilizacyjô i że prziszła óna na na Ślónsk razym ze krztym.

 Zdô mi sie, iże dzisiôj rozumiyniy tego, że trzeba nóm zapisować naszã ślónskõ môwã, rozprzestrzyniyło sie miyndzy Ślónzkôkami i bezmała żôdyn już tymu niy jes przeciwny.

 Muszymy se to ale rozwôżyć, jakô ta ślónskô môwa mô być. Jes moc ludzi, co myślóm, iże coby gôdać po ślónsku, styknie ino leda jak beblać po polsku. Niyjednymu sie zdô, iże to jes blank po ślónsku, jak se tã swojã gôdkã ómaści pôrma ślónskimi kóńcówkami, pôróma „ausdrukami dlô szpasu”. Jes tyż moc ludzi, co ślónskõ môwã miyszajóm z przeklyństwym, bo padajóm, że to dycki była môwa prostôków i lómpów i skirz tego prawô ślónszczyzna musi być takô soróńskô. Ci to ludzie czynióm naszyj môwie nôjwiynkszõ krziwdã.

Tak dôwnij niy było! Nasze starziki poradziyli niy ino òzprawiać po ślónsku wice, ale tyż sie w tyj môwie radować, gniywać, rzykać do Pana Boga i pozdrôwiać ludzi z uszanowaniym.  

Kôżdy czowiek, tak jak jôdła, spaniô i czystego luftu do dychaniô, potrzebuje tyż snôżności i piykności. Słowa idzie przirownać do cegłów, co ś nich kôżdy buduje wszyskiy swojy myśli, nawet te, co ich nigdy niy wymówi głośno. Jak czyjaś môwa jes niydbałô, niypoukłôdanô, leda jakô, tak tyż côłki czowiek bydzie niypoukłôdany i leda jaki. Tóż idzie pedzieć: „Dej mi posuchać, jakô jes twoja môwa, a powiym ci, jaki jes twój rozum!”

 „Skónd móm wiedzieć, jak mie żôdyn niy nauczy!” – niy jedyn sie tak òdezwie. Coby świadómie, z rozumym piastować prawõ ślónskõ môwã, potrzebujymy słowników, poradników z gramatykóm i tymu podobnych uczydłów. Potrzebujymy tyż autorów, co nóm na nowo pokôżóm, jak nasza môwa może być szumnô, szykownô i eleganckô. Potrzebujymy wierszów, poezyje, piyknyj literatury, żeby sie ś nich uczyć i w rzóndzyniu po ślónsku sie wydoskónalać.

 Jak stawiómy se nowõ chałpã, òbsztalujymy se dobrego majstra, co sie na mularstwie wyznôwô. W dobrym dómu wszysko musi być po porzóndku zaplanowane i musi jedno do drugigo pasować. Budónek musi mieć mocne fóndamynta w ziymi, a na wiyrchu dobry dach. Tak samo, jak chcymy, coby nasza môwa niy była jakimś powichłanym dziwolóngiym, ale żeby w nij wszysko było słożóne jak sie nôleży, muszymy dzieło ukłôdaniô słowników i òporzóndzaniô gramatyki powierzić fachmanóm lingwistóm, co sie na ludzkich môwach znajóm.

 Twardym gróntym, co na nim ślónski jynzyk mô być postawióny, powinna być môwa naszych starzików. W teraźnim czasie niy mogiymy sie już spuścić ino na naszã dziurawõ pamiyńć.

 Móndrzi ludzie padajóm „Fto dbô, tyn mô!” Podwiela słowników i uczydłów napisanych òd fachmanów jeszcze niy mómy, sami muszymy sie starać, coby rzóndzić po ślónsku prawie i snôżnie. Przipóminejmy se, jak sie dôwnij Ślónzôki poradziyli piyknie pozdrôwiać. Nauczmy sie, jak sie w ślónskij môwie pokazowało drugim ludzióm uszanowaniy. Do kogo sie nôleży, gôdejmy za dwoje i a do kogo trza to i za troje. Jak trefiymy jaki piykny ślónski wiersz, abo śpiywkã, nauczmy sie go na spamiyńć! Spróbujmy słożyć piyknie po ślónsku powiynszowania na geburstag, na wesely, abo na Gody. Jak bydymy poradziyli wrócić naszyj môwie snôżność i piykność, to óna sie bydzie brónić sama.

 Niy jes to wszysko lekie i proste, ale przecã ftóż lepij jak Ślónzóki rozumiy, że bezmała niy ma na tym świecie rzeczy dobrych, coby nôs niy kosztowały. Trza nóm sie ò naszã ślónskõ rzecz starać, trza nóm ò niã dbać. Muszymy sie w tyj môwie sami bildować, coby jóm corôz to lepij umieć, coby rzóndzić corôz to piyknij. I, jeszcze rôz to powiym: niy po to, coby z kimś wojować, abo kogoś ze Ślónska wyganiać, ino po to, żeby my sami byli lepszymi, pełniejszymi i piykniejszymi ludźmi. Po to, coby kultura i cywilizacyjô, co jy naszym òjcóm przinióśli świynci Kosztant i Metody, niy zginyły, ale żyły i wyrôbiały sie ku lepszymu i coby bezto nasz Ślónsk był corôz to lepszy i piykniejszy.  

Porzykiejmy do Kosztanta i Metodego, coby pómógli nóm uprosić u Pónbóczka łaskã snôżnyj i piyknyj ślónskij môwy.

Dr. Józef Kulisz, prezes Tôwarzistwa Piastowaniô Ślónskij Môwy DANGA

(przeczytane na mszy w Kościele Mariackim w Mysłowicach, 22. siyrpnia 2009)

Kóntakt: jozef.kulisz@gmail.com; tel.: 609 09 68 86