Wprowadzenie w epokę.

    Po Wielkiej Wędrówce Ludów, rozkładzie i upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego (476) zachodnia Europa została zdominowana przez państwo Franków. Pierwszym chrześcijańskim władcą był król Chlodwig. Ochrzczony został w Boże Narodzenie 496 r. w Reims przez bp. św. Remigiusza. Wraz z nim chrzest miało przyjąć 3000 Franków. Po przyjęciu chrztu, król w dalszym ciągu prowadził ekspansję, rozszerzając państwo Franków. Mijały lata.

    Kolejny władca Franków - najsłynniejszy z dynastii karolińskiej, Karol Wielki (742-814) - uważany jest za jednego z prekursorów jedności europejskiej, rozbudował, zjednoczył i wzmocnił swoje imperium, by w roku 800 przez papieża Leona III zostać ogłoszony: „Z łaski Bożej Święty Cesarz Rzymski, zawsze August, Król Franków, Włoch, Longobardii, Burgundii, Alzacji, Akwitanii, Hiszpanii”, a na głowę papież nałożył mu diadem cesarski.

  Cesarz Karol Wielki dążył do realizacji koncepcji stworzenia nowego cesarstwa zachodniego, jednak bardziej chrześcijańskiego niż „rzymskiego"[1]. W ten sposób dokonał się podział Europy na świat chrześcijański (cywilizowany) i pogański (barbarzyński). Ówczesnych mieszkańców chrześcijańskiej monarchii karolińskiej nazywano Europenses (Europejczycy), a wszystkie państwa ościenne te od wschodu - Awarowie i Słowianie nieochrzczone (barbarzyńskie) stanowiły dla niego zagrożenie.

  Od północy i zachodu państwo franków niepokoiły najazdy skandynawskich wikingów. Atakowali na swoich drakkarach od Bałtyku, Morza Północnego, wybrzeży Atlantyku po Morze Śródziemne, siejąc spustoszenie gdzie tylko dopłynęli. Od południa Arabowie, którzy opanowali Północną Afrykę, podbojem przedostali się na Półwysep Iberyjski (Hiszpania Portugalia) gdzie utworzyli znaczący muzułmański kalifat[2], dodatkowo komplikując sytuację polityczną w państwie Karolingów.

 Dla państwa Franków, rozległego wielonarodowego - niescentralizowanego imperium Karola Wielkiego, pałac w Akwizgranie pełnił rolę stolicy (dzisiejsze Aachen).

   Tereny wschodnie graniczące z państwem Franków - Słowianie Zachodni: Obodryci, Wieleci, Serbowie Połabscy, Czechy i Morawy weszły wcześniej w kontakt z chrześcijaństwem, tym samym przyjmuje się dzisiaj istnienie jego pierwszych śladów także na Śląsku.

  Po śmierci Karola Wielkiego (814) w państwie zróżnicowanym etnicznie i językowo doszło do rodzinnych perturbacji dynastycznych, co pozwoliło sąsiadom na najazdy (Madziarzy, Arabowie i Wikingowie). Upadek cesarstwa przypieczętował „Traktat w Verdun” (843), dzielący państwo karolińskie pomiędzy Lotara, Karola Łysego i Ludwika Niemieckiego - trzech wnuków Karola Wielkiego.  I tak na gruzach wielkiego państwa Franków wyrosły państwa i narody Europy Zachodniej.

 Ludwik Niemiecki (od 843 król Franków) otrzymał wschodnią część posiadłości karolińskiej, bezpośrednio graniczącą z poganami słowiańskimi.

   U podstaw życia społecznego Słowian leżał ród, składający się z kilku rodzin. Z czasem wspólnoty rodowe łączyły się w większe struktury społeczne: plemiona obejmujące konkretny obszar terytorialny. Zanim powstały pierwsze państwa słowiańskie, niektóre plemiona popadły w zależność od Awarów. W chwili, gdy Awarowie zostali podbici przez Bizancjum, Słowianie pod wodzą frankijskiego kupca Samona podnieśli bunt, wyzwolili się z panowania awarskiego, zaś przywódcę powstania obwołali wodzem. Samon[3] zjednoczył plemiona słowiańskie zamieszkujące Czechy i Morawy tworząc pierwsze opisane w źródłach państwo słowiańskie.

Chrześcijaństwo Wielkich Moraw

Okres średniowiecza, w którym formowało się chrześcijaństwo na ziemiach Słowian, był bardzo burzliwy. W latach 623/24 Słowianie południowi zrzucają jarzmo awarskie, a Słowianie zachodni zasiedlają Europę prawie aż po Ren. Na terenach dzisiejszych Moraw i Czech powstaje pierwsze historyczne słowiańskie Państwo Samona (623-660), o którym wspomina kronikarz zwany Fredegar, pochodzący z Burgundi.

 O Samonie wiemy niewiele — tylko tyle, że był uczestnikiem kluczowych wydarzeń, wtedy gdy Słowianie znajdowali się pod zwierzchnictwem awarskim.   Księstwo morawskie po raz pierwszy na kartach historii wzmiankowane jest w 822 roku, a imię pierwszego księcia Mojmir I od roku 830. 

  Wielkie Morawy wyrosły na gruzach państwa koczowniczych Awarów, które jeszcze w 805 roku rozgromił Karol Wielki, i resztkach Państwa Samona, które przetrwało do około 660 roku. Około roku 820 małe księstwo morawskie zaczęło przekształcać się w silne państwo wielkomorawskie.

  Mniej więcej około roku 833 pod wpływem działalności misjonarzy pochodzących z państwa Karola Wielkiego, na terenach Wielkich Morawach zostało zaszczepione chrześcijaństwo.  Związane to było z frankijską arystokracją, na której wzorowali się Morawianie i dokonywali indywidualnych konwersji. Wiadomo, iż w roku 845 czternastu czeskich książąt ochrzciło się w Regensburgu.

  Mojmir (+846) pierwszy znany z imienia władca dynastii Mojmirowiczów ustrzegł się przed przymusową chrystianizacją przyjmując chrzest w 831 roku z rąk Reginhara (818-838) biskupa Bawarskiej diecezji Pasawy. Od tego wydarzenia Morawianie stali się politycznie i kościelnie zależni od monarchii wschodnio frankijskiej.  Państwo posiadało system grodowy oraz dobrze rozwinięty aparat administracyjno urzędowy.

Rościsław (846-870) kolejny władca na tronie państwa wielkomorawskiego wyniesiony przez króla Ludwika II Niemieckiego. W celu zmniejszenia wpływów frankijskich w drugiej połowie IX w. wygnał ze swego państwa księży łacińskich przybyłych z Bawarii i przyjął z Konstantynopola misję Cyryla i Metodego. Znana jest data przybycia do państwa wielkomorawskiego braci Konstantyna-Cyryla i Metodego. "Apostołowie Słowian". swoją misję chrystianizacyjną rozpoczęli w roku 863. Do obrządku liturgii (łacińskiej) wprowadzili język starocerkiewny – słowiański. Uznani zostali jako święci cerkwi prawosławnej. 

      Kiedy na Śląsk dotarł ich uczeń imieniem Ostaw, dokładnie nie wiemy. Możliwe - chociaż nieudokumentowane, że w tym czasie, na naszą historię miały bezpośrednie wpływy misje chrześcijańskie z państwa Karola Wielkiego[4].

  Pierwszą wzmianką o chrześcijaństwie na ziemiach polskich jest fragment Żywota Świętego Metodego, zwanego Legendą Panońską[5] : „Miał też Metody dar proroczy i wiele spełniło się z jego przepowiedni …. Pogański książę, bardzo potężny, siedzący w Wiśle [lub w Wiślech] urągał chrześcijanom i szkody im wyrządzał, posławszy więc do niego kazał mu [Metody] powiedzieć: Dobrze by było, synu, abyś się dał ochrzcić dobrowolnie na swojej ziemi, bo inaczej będziesz w niewolę wzięty i zmuszony przyjąć chrzest na ziemi cudzej. Wspomnisz moje słowo! Tak się też stało[6] .

   Chrześcijaństwo wszędzie wprowadzano ogniem i mieczem. Wraz z wojownikami podążali misjonarze, w myśl zasady, że: dobrym słowem i karabinem (w tym wypadku mieczem) można zdziałać znacznie więcej, niźli samym tylko dobrym słowem.

   Poganie mieli swoje wierzenia w siły natury, czcili swoich bogów i święte gaje.  Po chrystianizacji podbitym ludom pozwalano dalej żyć tylko wtedy, jeśli całkowicie wyzbyli się swoich dawnych religii.  Pozostałych, tych najbardziej zatwardziałych, odpornych na „dobre słowo" niezdolnych do pracy - zabijano, zdrowych zniewolono, zakuto w łańcuchy i prowadzono na targi niewolników a tam arabskim handlarzom sprzedawano za srebrne dirhemy[7].

  Około 869 zmarł Cyryl, a w 880 roku papież Jan VIII utworzył nową prowincję kościelną dla Wielkich Moraw. Od imienia Cyryla, w kręgu jego uczniów w ciągu IX i X wieku powstał udoskonalony alfabet słowiański oparty na majuskule cyrylicy (obrządek słowiański miał do swojej dyspozycji dwa alfabety: głagolica i cyrylica.  Pierwszy, to oryginalny alfabet ze znakami wzorowanymi na literach języków wschodnich; drugi oparty jest na wielkich literach uncjały greckiej. Nazwa „głagolica” pochodzi od starosłowiańskiego „głagol”, czyli słowo).

   Arcybiskupem Moraw został Metody, który mimo trudności, (konkurencja z liturgią łacińską) prowadził dalszą owocną chrystianizację. Po raz pierwszy wprowadził słowiański język do liturgii – jako czwarty po łacinie, grece i hebrajskim. Biskupstwo było ulokowane w Nitrze. Metody przesiedział dwa i pół roku w uwięzieniu,  zmarł w 885 roku jako męczennik za wiarę.

   Odstępstwo księcia Rościsława od chrześcijaństwa zachodniego po licznych walkach z królem Ludwikiem Niemieckim zakończyło się jego uwięzieniem, sądem, skazaniem na karę śmierci. W drodze łaski został oślepiony i zamknięty w bawarskim klasztorze, gdzie po roku 870 zmarł.

  Świętopełk I (Svatopluk 871-894) książę Wielkich Moraw najwybitniejszy z Mojmirowiczów, po Rościsławie przejmuje berło władzy. Jeszcze wcześniej wypowiedział posłuszeństwo Rościsławowi pomagając Ludwikowi Niemieckiemu w jego uwięzieniu.  Świętopełk I nie był takim entuzjastą obrządku słowiańskiego jak Rościsław I. Wychował się jako łacinnik i otoczył klerem niemieckim, któremu przewodził Wiching. Za jego panowania wypędzono kontynuatorów misji Cyryla i Metodego powracając w liturgii do obrządku zachodniego,  wskutek czego na nowo Wielkie Morawy wróciły do strefy wpływów królów monarchii wschodnio-frankijskiej.                                   

  Wielkomorawskie hufce Świętopełka I dwukrotnie złożyły wizytę na Śląsku. Pierwszy raz miało to miejsce w roku 875, gdy pokonując Bramę Morawską, zajęli obszar dzisiejszego Górnego Śląska, który zasiedlony przez dobrze zorganizowane plemiona - mieszkańców: Lupiglaa (civitates XXX), Golensizi (habent civitates V) oraz Opolini (habent civitates XX)[8]; gospodarczo obfitujący w złoża surowców z rudami żelaza włącznie, miał dla powstającego drugiego w historii państwa słowiańskiego wielką wartość strategiczną i gospodarczą. Natomiast w 885 r. wojowie Świętopełka  wkroczyli poraz drugi, przez Kotlinę Kłodzką,  zajmując obszar zamieszkały prze plemiona  Sleensane (habent civitates XV) - dzisiejszy Dolny Śląsk.

  W okresie panowania Świętopełka I - około r. 880, jego imperium miało największy zasięg terytorialny.  Poza Morawami wchodziły wówczas: północ i centrum dzisiejszych Węgier Dolna Austria, Bohemia, Słowacja, Łużyce, Małopolska i tytularnie od 875 Górny Śląsk a po roku 885 także Dolny Śląsk oraz północna Serbia.

 Wielkie Morawy stały się wystarczająco silne pod względem militarnym i ekonomicznym – do tego stopnia, że jako imperium postanowiły ingerować w sprawy wewnętrzne królestwa wschodnich Franków. Świętopełk oczekiwał, że wschodni Frankowie potwierdzą jego pozycję jako króla wielkomorawskiego.  Ale tak się nie stało i doszło do kilkuletnich walk z zachodnim sąsiadem.

 Świętopełk zmarł 894 roku.  Na łożu śmierci wezwał swoich synów do dalszego oporu wobec wschodnich Franków. Ale niebawem po roku 894 doszło między braćmi do sporu i rozpoczął się proces rozpadu Państwa Wielkomorawskiego. Z powodu sporu między braćmi już pierwsze Państwo Samona przetrwało tylko 40 lat, Wielkie Morawy jako drugie, państwo Słowiańskie po Samonie przetrwało tylko 86 lat.

Kłótliwość jest odwiecznym problemem Słowian, „gdy zajdzie między nimi różnica zdań, nie dojdą do zgody… jako, że każdy myśli co innego i żaden nie chce ustąpić drugiemu”[9].

 Ostatecznie Wielkie Morawy legły w gruzach około 906 roku, gdy od południa zostały dotknięte niszczącym najazdem Madziarów, których Świętopełk – imperator, sam wcześniej wynajmował do wojny z Frankami.

    Jeśli chodzi o nasze ziemie - Śląsk, to dopiero 100 lat później (990) znalazły się w orbicie państwa Polan (Mieszka I). Dlatego zdaniem wielu historyków (oraz moim amatorskim domysłom), to właśnie Państwo Wielkomorawskie w latach 875 a w kolejnych latach Prascy Przemyślidzi - władcy Bohemii wywarli głęboki polityczny wpływ na dalszą historię i chrystianizację w górnym dorzeczu Odry.

    Prascy Przemyślidzi wystartowali do swej kariery twórców państwa Czeskiego na gruzach po tym, jak Węgrzy zniszczyli w 906 r. Państwo Wielkomorawskie - imperium Świętopełka I.

  Rządza władzy, jeśli pominiemy dokonania polityczne i racje stanu - z ludzkiego punktu widzenia - to coś obrzydliwego.   Budowa pierwszego państwa Czech miała burzliwy przebieg.

    Wratysław I samodzielny władca Bohemii, od którego imienia (zdaniem części historyków) pochodzi nazwa Wrocław (Vratislavia), rządził od 905 do 921 roku. W 906 lub 907 roku poślubił Drahomirę pogańską księżniczkę, Z tego małżeństwa pochodzili: Wacław I Święty,   Bolesław I Okrutny oraz 4 córki NN.

 Był już władcą chrześcijańskim, zginął w czasie najazdu Węgrów na Czechy i Morawy - 13 lutego 921 roku, a tenże 921 rok często przyjmuje się - po upadku Wielkich Moraw - jako datę podporządkowania Śląska Czechom.   Śląsk bowiem, który od 875 roku tytularnie należał do Imperium Wielkich Moraw, był więc wcześniej aniżeli piastowska Polska chrystianizowany.

  Upadek Wielkich Moraw był również w Bohemii (Czechach) bolesny dla chrześcijaństwa, które dopiero się formowało. Dynastia Przemyślidów z której wywodził się Wratysław I, miała swoich konkurentów, możnych z innych dynastii mających wpływy. Nie wszyscy sprzyjali nowej religii, która stawiała niewolnika na równi z panem wobec Boga.  Znane są protesty praskiego biskupa Adalberta (*956-999) z dynastii Sławnikowiczów z rodu, który był zdecydowanie przeciwny sprzedawaniu chrześcijańskich niewolników.

Wacław I Święty (924-935) patrz schemat wyżej - syn księcia Wratislawa i księżniczki Drahomiry, mając trzynaście lat został następcą, gdy jego ojciec Wratislaw I poległ w 13 lutego 921 podczas walk z Węgrami. Jego wychowaniem w duchu chrześcijańskim zajmowała się babka, późniejsza święta Ludmiła. Wychowaniem drugiego syna - młodszego Bolesława I zajęła się Drahomira jego matka – poganka.

  Wacław I, był lennikiem i zwolennikiem Henryka I króla Niemiec. Kontynuował po ojcu dalszą chrystianizację Czech. Wzrost znaczenia chrześcijaństwa nie wszystkim był na rękę, chociażby z tego względu, że zachodnie chrześcijaństwo - jak podkreśla wielu zawodowych historyków - powodowało uzależnienie lenne od Cesarstwa Niemieckiego.

    Moim zdaniem ważniejszym powodem dla wychowanego w duchu chrześcijańskim Wacława był proceder dający znaczne zyski, sprzeczny z nowa religią - handel niewolnikami, tolerowany w chrześcijaństwie wschodnim, bizantyjskim. Temat wstydliwy - zupełnie pomijany w naszej literaturze.   

   A przecież wszyscy słowiańscy książęta z handlu niewolnikami czerpali niezłe dochody. Wiadomo, że centrum handlu niewolnikami była m.in. czeska Praga, punkt odbioru niewolników dla muzułmańskiej Hiszpanii. Znany „podróżnik” z Tortosy, Ibrahim ibn Jakub zajmował się właśnie handlem niewolnikami. Znał szlak handlowy z Pragi przez Kraków do Kijowa na prasłowiańskie tereny łowne Sklawinów[10].

    Pogańska arystokracja w Czechach, w tym młodszy brat oraz matka będącego u władzy Wacława I -  sprzyjali opozycji pogańskiej i sami też brali udział w handlu niewolnikami. To (moim zdaniem) był główny powód, że następca Wratislawa -  jako chrześcijanin, rozpoczynając swoje rządy w kraju - wygnał z niego matkę Drahomirę i swojego brata Bolesława. Posunięcie sprzeczne z racją stanu, bo uzależniało Czechy wobec Cesarstwa Niemieckiego, sprzeczne z interesami części czeskiej elit.  Jak wiemy konflikt pomiędzy braćmi zakończył się  28 września 935[11] roku morderstwem - ofiarą był Wacław, wkrótce uznany za świętego męczennika.  

   Bolesław I Okrutny – urodzony około roku 904 lub (910) - (rządził w latach 935-972)[12].  Bratobójca, młodszy syn Wratysława i Drahomiry Stodorańskiej - poganki. Po uśmierceniu brata i objęciu rządów zrzucił zwierzchnictwo Niemiec i odmówił płacenia trybutu Rzeszy. W wyniku czego doszło do kilkunastoletniej wojny z Ottonem I - królem Niemiec – a kraj krwawo odwrócił się od chrześcijaństwa.  Bolesław I zakładał grody obronne a burzył kościoły, jego władza sięgała na całe Czechy i jak podają czescy badacze obejmowała również Śląsk oraz część Małopolski.     

  Do głosu doszło stronnictwo wrogie chrześcijaństwu. Z inicjatywy Drahomiry rozpoczęto niszczenie kościołów oraz prześladowania duchowieństwa chrześcijańskiego. Wcześniej jeszcze ofiarą padła jej teściowa matka Wratysława, chrześcijanka, księżna Ludmiła. Uduszona na zamku w Tetinie przez drużynników nasłanych przez synową Drahomirę. Po męczeńskiej śmierci Ludmiły i zamordowaniu syna Wacława I, Drahomira doprowadziła do wygnania wszystkich księży.

   Głośny był spór Bp. praskiego Adalberta (Wojciecha 956-997), który stanął w obronie chrześcijańskich niewolników wysyłanych do krajów muzułmańskich a pozyskiwanych na słowiańszczyźnie, która była wówczas ważnym źródłem niewolników (sclavinów). Doszło do otwartego konfliktu rodu Sławnikowiczów z rządzącym po Bolesławie I jego synem Bolesławem II (972-1003) z Przemyślidów,  zakończony  rzezią całej rodziny oraz prawie wszystkich braci Adalberta[13].

 Wojna Bolesława I z Ottonem I Wielkim królem Niemiec trwała prawie 15 lat i zakończyła się ostatecznie w 950 roku pokonaniem Bolesława I Okrutnego.