Starożytni Celtowie, to plemiona, które miały swoją  kolebkę w południowych Niemczech (1800-1600 p.n.e.), między Lasem Czeskim (Böhmischer Wald)  i nad  Renem (Schwarzwald) u źródeł Istru - Dunaju (jak podają greccy antyczni kronikarze) - w tzw. regionie kurhanów.  Na przestrzeni 1000 lat plemię rozrastało i zaczęło swoją ekspansję w poszukiwaniu nowych terenów.

Pierwszy kierunek ekspansji to Europa Zachodnia.  W VII i VI w. p n.e.  zajęli tereny dzisiejszej  Francji,  Hiszpanii i obszary dzisiejszej Wielkiej Brytanii. W IV w. przekroczyli Alpy i zagrozili Rzymianom.

 Początkowo współdziałali ze sobą  jednak przez wieki, zaprawione w bojach plemię Galów (tak ich nazywali), dalej poszerzało swoje terytoria, co zaniepokoiło Rzymian, którzy zaczęli im stawać na drodze. Około roku 367 p.n.e. wojska rzymskie miały coraz większe kłopoty z ich odpieraniem -  w roku 390 p.n.e. plemię Galów zdobyło, splądrowało i spaliło Rzym.

Plemiona celtyckie na drodze ekspansji szukały nowych terenów, wszędzie gdzie  napotykali, wchłaniali inne plemiona, przejmując je –   w ten sposób wzbogacali   własną kulturę.

Cesarstwo Rzymskie również poszerzało swoje granice. Rzymianie  byli jednym z najbardziej wojowniczych ludów starożytności. Ekspansywne Cesarstwo, które podczas podboju Europy starało się zdławić napotkane aspekty kultury celtyckiej, w wielu wypadkach musiało je po  prostu  zaadaptować. Na kartach historii opisano wiele potyczek.

Legiony cesarstwa rzymskiego, które wiele razy musiały sprężyć szeregi w walce z nimi, ponosząc przy tym kilka dotkliwych porażek, przekonali się o odwadze Celtów. 

 Wojownicy celtyccy, Galowie - dzięki niezwykłemu wyszkoleniu, byli jednymi z najbardziej odważnych żołnierzy starożytnej Europy.  Dla wojownika celtyckiego odwaga i zdolności wojskowe wyznaczały jego status wśród współplemieńców. Zaciekłość z jaką walczyli, budziła  strach nawet w szeregach doskonale uzbrojonych Rzymian. Strach znalazł swoje odzwierciedlenie w kronikach rzymskich, które dosyć zgodnie opisują Celtów – dzicy wojownicy i półzwierzęta, którzy walczą z szaleństwem wypisanym na twarzach i pogardą dla śmierci. Arystoteles (384-322) p.n.e. opisuje ich jako.. twardych, okrutnych i wojowniczych ludzi.

Sposób walki Celtów polegał na szybkim ataku na linie przeciwnika.

Drugi kierunek ekspansji Celtów to wschodnia Europa oraz tereny na północ za Sudetami. W IV wieku osiedli na Bałkanach, część na terenach dzisiejszej Turcji. W tym samym czasie, może i wcześnie, bo bliżej, zaczęli również zajmować nasze śląskie tereny. Źródła historyczne nie wspominają żadnych walk podczas ich ekspansji na północ, na ziemie za Sudetami

Najstarsza zapisana przez Greków nazwa tego ludu to Keltoi, potem pojawia się nazwa Galatoi. Natomiast w źródłach łacińskich powszechnie występuje określenie Galli.

Keltoi – po grecku , Galatee po łacinie, obie nazwy, prawdopodobnie  znaczą „lud ukryty” albo "wojownicy".

 Celtowie są pierwszym ludem europejskim, osiadłym poza strefą śródziemnomorską, który trafił na karty historii antycznych pisarzy. Wzmianki o Celtach sięgają schyłku VI w. p.n.e. Hekatajos z Miletu umieszcza ich na przedpolach Massalii (dzisiejsza Marsylia), a Herodot za słupami Heraklesa (Cieśnina Gibraltarska) czyli na najdalszych, zachodnich krańcach Europy oraz u źródeł Istru - Dunaj (Schwarzwald w południowo-zachodnich Niemczech). 

Nazywani przez Rzymian Galami, a przez Greków Galatami, znani jako barbarzyńcy, kojarzeni głównie z podbojami i ofiarami z ludzi.

 Celtyk - barbarzyńcach, człowiek dziki, pierwotny, niecywilizowany, okrutny, o prymitywnych odruchach, nieznający kultury europejskiej.  Barbarophonoi, czyli mówiących "bar-bar", a więc wydających bezsensowne, niezrozumiałe dźwięki.

W podręcznikach historii o naszej śląskiej ziemi,  Celtów  potraktowano jako epizod  wielkich innych cywilizacji,  wspominani  na marginesach.  Tylko nieliczni historycy wspominają, że w środkowej Europie byli pierwszymi, którzy potrafili swoją mowę również  zapisać - znali pismo.

 Starożytni Celtowie, w przeciwieństwie do ludów cywilizacji bliskowschodnich, stworzyli aglomerat niezliczonych plemion, królestw i państewek, zajmujących  ogromne połacie Europy zachodniej i środkowowschodniej foto: 1.

Pomimo jedności kulturalnej i etnicznej, nigdy nie stworzyli większego organizmu politycznego. Celtowie po zajęciu nowych terenów na ogół asymilowali się pokojowo z tubylczą ludnością, ale tam gdzie napotkali na opór byli bezwzględni, o czym wspomniałem wyżej. Dlatego na Śląsku archeologowie żadnych śladów walk nie znajdują, a pojedyncze groby, w których spoczywa (uzbrojony) wojownik, tylko to potwierdza.   

Gal bez państwa, bez własnego centrum – stolicy.

Prawie cała Europa   na przełomie V i IV wieku p.n.e. była pod ich wpływem. Kontrolowali wszystkie ważniejsze szlaki handlowe, także ten, który prowadził z Aquileia (łac. Aquileiensis) miasta położonego nad Adriatykiem, przez: Bramę Morawską - Nową Cerekiew - Folwark- Opole.   W Opolu, karawany kupców rzymskich i arabskich przeprawiały się na prawy brzeg rzeki Odry w dalszą drogę na południowe wybrzeże morza Bałtyckiego, po bursztyn – złoto północy. Dziś na podstawie śladów jakie pozostawili Celtowie, archeologia wyznacza azymut Szlaku Bursztynowego.

  Mało kto wie, że to Celtowie rozpowszechnili w Europie wiele wynalazków świata antycznego – przejęli od Greków koło garncarskie, sztukę bicia monet. Prawie wszystkie ludy europejskie zawdzięczają im wejście w epokę żelaza, udoskonaleniem garncarstwa, nowoczesne rolnictwo i wprowadzeniem żaren obrotowych. Posiadali własny system miar i wag, własne monety. Do zapisu swojego języka nie stworzyli własnego alfabetu, korzystali z (greki, łaciny) ale prawie nic się nie zachowało z woskowych tablic, na których za pomocą rylców dokonywano zapisów. Celtowie mieli swój  kalendarz,  oparty  na cyklu księżycowym. Składał się z dwunastu miesięcy, z których siedem miało 30 dni a pięć 29 dni. Celtowie wywarli ogromny wpływ na większość dziedzin życia Germanów.

Bezdyskusyjnie  uważamy ich za lud, który w drugiej połowie I tysiąclecia p.n.e. stworzył najpotężniejszą i najbardziej twórczą cywilizację ówczesnej środkowej i zachodniej Europy. Kontakt Celtów ze światem śródziemnomorskim miał też pozytywne skutki dla terenów, które zajmowali, a także dla ich sąsiadów. Upowszechnili wiele zdobyczy cywilizacyjnych znanych wcześniej jedynie Grekom czy Etruskom.

 Jako jedyny z ludów barbarzyńskich masowo produkowali monety - srebrne i złote krążki, które pozwalają określić granice wpływów tej tajemniczej cywilizacji na Śląsku. Złote krążki znajdowane przez archeologów w Nowej Cerekwi na Opolszczyźnie to nie skarby, a zguby pochodzące z osad, w których mieszkano, handlowano, a od III w. p.n.e. – bito własne monety. Pomysł na ich produkcję Celtowie przywieźli z Grecji, prawdopodobnie złotą monetą płacono tam żołd celtyckiemu najemnikowi służącemu w greckiej armii.

Badacze celtyckiej cywilizacji  - Marcin Rudnicki z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego i Marek Bednarek z Uniwersytetu Wrocławskiego korzystając z nowego sprzętu - wykrywacze metali,  znaleźli najwięcej.  Twierdzą, że pierwsze złote krążki zaczęli produkować od III w. p.n.e. mieszkańcy Galii zwani Bojami, zamieszkujący na  terenach Bohemii,   a w  II w. p.n.e.  w południowej części Śląska.

 Różnorodne warunki, również klimatyczne, jakie napotykali na drodze ekspansji, zdolności przystosowania świadczą, że było to wyjątkowo odporne plemię. Demografia twierdzi, że wskutek trwającej setki lat ekspansji stali się ogromną społecznością, i uważa  ich za przodków milionów ludzi na całym świecie.

Bojowie - plemię celtyckie, 500 lat na Śląsku.

To, że jedno z licznych w tym czasie plemion celtyckich, dominowało przez 500 lat na Śląsku, kontrolując istniejący szklak handlowy - znany jako „Szlak Bursztynowy”, dziś nie budzi żadnej wątpliwości. Przypuszczam, że tylko zagorzałym autochtonistom taka informacja sprawia ból głowy. Osadnikami, o czym informują nas greccy antyczni skrybowie z IV w. p.n.e.  - był  celtycki lud Bojów, któremu przez Bramę Morawska i Kotlinę Kłodzka na Śląsk było najbliżej.

Językowa   ciekawostka:

Boiohaemum – kraina zamieszkane przez celtycki lud, Bojów. "bojo-hemum" - "Heim der Boier".  "ojczyna Bojów" .
Podobnie ludom, którzy wyodrębnili się z germańskiego ludu Markomanów (baio - varii), Celtowie nadali nazwę Bajuwarowie - Bajoras - Baiwaren   łac. Bavarii.

Łacińska Bohemia, niemieckie Böhmen – to jedna z trzech historycznych ziem czeskich wraz z Morawami i Śląskiem, kraje korony świętego Wacława w IX i X w. n.e.

   Mimo ekspansji plemion germańskich (I - II w. n.e.), a potem słowiańskich (VI w. n.e.)  - to ich – celtyckich Bojów  nazwa ojczyzny  „Bohemia” do dziś (przez dwa tysiące lat) się  zachowała, podobnie Bavaria.

Jeśli uwzględnimy dzisiejsze granice państwa  to możemy się poszczycić i powiedzieć: nie Gniezno, Poznań czy  Biskupin, które dopiero 1000 lat później zjawiły się na kartach historii – ale  Nasz Śląsk - rejony Wyżyny Głubczyckiej, Opolszczyzna, okolice Wrocławia (Góra Ślęża)  to miejsca gdzie odkrywamy znany z nazwy lud, najstarsze ślady w historii osadnictwa w dzisiejszej Polsce.

Dla nowych osadników, pierwszych znanych z nazwy rolników, lessowa  Wyżyna Głubczycka, czarne ziemie pod Wrocławiem, w IV wieku przed narodzeniem Chrystusa stały się miejscem do którego z Bohemii przez Bramę Morawską przywędrowali pierwsi znani z nazwiska osadnicy. Celtowie. Podobnie  w tym samym czasie, przez Kotlinę Kłodzką zasiedlili ziemie na Dolnym Śląsku.

  Celtowie na naszej ziemi dominowali przez  500 lat.  To najdłuższy okres w historii Śląska. Było wystarczająco dużo czasu, aby dawni osadnicy nauczyli się nowej uprawy ziemi, nowego rzemiosła, wytopu żelaza z rud darniowych i kowalstwa. Pewne jest, że często dochodziło do wymiany genów, rodziło się nowe śląsko-celtyckie społeczeństwo. Jeśli pokonamy teraz jeszcze na chwilę barierę czasu 2 wieki do przodu, gdy na Śląsku  pojawiły  się plemiona Germańskie, to będziemy mieli odpowiedź na pytanie,  jak utworzyło się nowe znane Greckim antycznym skrybom plemię Lugii (Vandilii), które Polska historiografia określa jako plemię niepewnego pochodzenia.

 Pierwsze osadnictwo celtyckie (przez Kotlinę Kłodzką)  pojawiło się  na Dolnym Śląsku, gdzie na południe w okolicach Wrocławia występuje około 1000 km²  żyzne gleby – głównie czarne ziemie, sięgając góry Ślęży. Z tego obszaru znamy cmentarzyska szkieletowe. Znalezione tu materiały wskazują na bliskie powiązania z obszarem Bohemia.

 Zmarli wyposażani byli zgodnie z obrządkiem znanym z terenów celtyckich - mężczyźni w broń (miecz, 1 lub 2 groty włóczni i tarcza), kobiety w kilka zapinek i bransolety. później pojawiają się pochówki ciałopalne, co również jest zgodne z przemianami obyczaju na innych obszarach celtyckich.

Drugi ośrodek kultury celtyckiej, datowany w tym samy czasie, zajmujący ok. 2000 km².  to obszar lessowej Wyżyny Głubczyckiej na Górnym Śląsku. Duże cmentarzysko z najwcześniejszej fazy osadnictwa odkryto w Kietrzu. Wśród pochówków (200 grobów) i wyposażenia grobów szkieletowych, występują również drewniane grobowce, w których najprawdopodobniej grzebano osoby o wyższej pozycji społecznej, które mają swoje analogie właśnie w pochówkach czeskich gdzie Bojowie mieli swoją kolebkę.

Na przebadanym ok 2000 km², obszarze, występują przede wszystkim osady. Ostatnio po ukazaniu się na czarnym rynku złotych monet celtyckich, a jak ustalili archeologowie, pochodzące właśnie z okolic Płaskowyżu Głubczyckiego zainteresowanie tym rejonem wzrosło.

                                                                        Rekonstrukcja celtyckich domów w Altburg /Bundebach,

 foto: niżej osada celtycka  w Altburg

Obszar Altburg w latach (170 do 50 p.n.e. - epoka żelaza) stanowił szeroki kompleks fortyfikacji i osad celtyckich. Badania archeologiczne prowadzone przez Rheinisches Landesmuseum Trier  pozwoliły zrekonstruować osadę Celtycką

To geografia – odległości  i zbrojne waśnie w "rodzinie"  - utrudniały im utworzenia jednego silnego wspólnego państwa. Byli od czasu splądrowania Rzymu (390) w stałym konflikcie z legionami cesarstwa. To ich osłabiło.

Rzymianie pokonali Celtów.  Brak scentralizowanej władzy, wielkie rozdrobnienie, małe państewka, na wielkich obszarach  południowej  Europy - zwaśnionych, walczą miedzy  sobą, to główne przyczyny, które pomogły legionom rzymskim  systematycznie wchłaniać i romanizować Celtów. A osłabione walkami sąsiedzkimi  plemiona celtyckie, które miały swoje siedziby na północ od brzegów Dunaju,  w I w. n.e. zaczęły  wchłaniać silne  plemiona germańskie.

Germanie, którzy mieli swoje siedziby w Skandynawii i na południowych brzegach Morza Bałtyckiego w I w. n.e.  w poszukiwaniu nowych terenów ruszyli na południe. Za główną przyczyną przesuwania się Germanów na południu, nauka upatruje w zmianie klimatu. Zwiększyły sie roczne sumy opadów powodując liczne powodzie, podniesienie się poziomu wód i pogorszenie gleb.

 Plemię germańskie Goci z Gotlandii przepłynęli Bałtyk wylądowali na terenach dzisiejszej Polski i różnymi drogami ruszyli na południe w poszukiwaniu nowych terenów. Już w II w n.e. dotarli do Morza Czarnego, a w III w. n.e. o Gotach po raz pierwszy usłyszał świat rzymski.   

 Goci przechodząc w I w .n.e. naszą ziemię,  łatwo zdominowali Celtów na Śląsku. Bogata osada celtycka w Nowej Cerekwi pewnie w pospiechu się wycofała zabierając swoje skarby i przez Bramę Morawską połączyła z celtami wypartymi przez legiony rzymskie  za Dunaj. Ale zmuszeni przez ekspansywne plemiona germańskie  ruszyli w dalszą drogę w kierunku Europy zachodniej.  A pozostałą  śląską celtycką elitę - dotychczasowych władców na szlaku bursztynowym - Germanie zmusili do opuszczenia swoich siedzib, sami przejmując  kontroluję nad handlem bursztynem.

 Uwzględniając dzisiejszą wiedzę, plemiona germańskie wędrując wzdłuż Odry zasiedlali tylko pustki, respektując stan posiadania ludności tubylczej.  Archeologowie zaznaczają, iż tylko część Celtów odeszła z zamieszkiwanych rejonów, większość prawdopodobnie zostawała, podlegając procesowi asymilacji.
Przypuszczam, że rzemieślników, rolników zostawili na swoim, ponieważ nowi osadnicy  w większości byli wojującymi rolnikami. Świadectwem materialnym może być, ogromny wzrost produkcji żelaza oraz  wzmożony ruch na szlaku bursztynowym w ( II w. n.e. -  III w n.e.).