Pofyrtane dzieje Folwarku

powrót

 

Informacje w urbariach:
 Des Fürstenthumbs Oppeln Urbari und Grundtbuch Desselben Geschloss, Stadt, Dörfer
und aller wirdtschaften und einkomen 

 


spisano na rozkaz Jego Cesarskiej Mości przez panów:

Wilhälm Kurtzpach freiherrn zu Trachenberg
(Żmigród pow. Milicz) ,
Królewskiej Mości,
radca Kamery Śląskiej   - Hansa Bernhardt Maltzan freiherrn zu Wartenberg  (Syców),
Hrabia Jan Schlowski von Schlowitz
(miejscowość w Czechach)
Królewskiej Mości ,
radca królestwa Bohemii - Czech  - Seifriden Ribisch
im monat  Mayo  1566 jahrs.
 

w latach 1566 do 1567 z poprawkami naniesionymi w  1617 do 1618 roku.

Folwerckh, dla porównania
Krczowicze, Chrzumptzicze, Zlotnickhi, Gorkhy
, i Forwerch Wyno.

W/w. urbaria spisano całe księstwo opolskie- skopiowałem tylko interesujące informacje dla Folwarku.
 

  Znaleźliśmy się w czasach gdy w urbariach zamkowych - po raz pierwszy w historii zapisano nazwiska mieszkańców Folwarku. Nie czyniono tego , że teraz Folwarczanie stali się ważni, ale dlatego, żeby pan na zamku wiedział od kogo, co i ile może wymagać. Do 1534 roku Folwark był własnością księcia na zamku. Mieszkańcy, podobnie jak ziemia byli jego własnością - liczyła się "dusza" zdolna do pracy. Ludzie byli narzędziem, które musiało pracować tyle ile było trzeba, aby pan na zamku mógł ze swoją świtą dobrze żyć i prowadzić liczne wojny ze swoją "rodziną".

   Ponieważ dla "oświeconych" Piastów, system polskiej gospodarki feudalnej był mało wydajny, wprowadzili lokację wsi na prawie niemieckim. Zaczęli najpierw lokować kolonistów XIII wiek, a w w następnych  latach, powoli wsie "stare". I tak musiało minąć 300 lat aby lokować w roku 1534 nasz Folwark na prawie magdeburskim. Chłopom wydzielono kawałki gruntu (przeważnie 1 łan, czyli około 16,5 ha) i wydzierżawiono za odpowiednią opłatą. Opłaty w poszczególnych wsiach były różne. Oprócz czynszu pieniężnego, chłopi płacili zbożem, kurami, jajkami, świniami, bydłem. Ale pańszczyzna teraz już unormowana (Edykt cesarski 24.marca 1526) musieli określoną liczbę dni odpracować na dworskim. Te dodatkowe  (bezpłatne) powinności,-  prace też były różne w poszczególnych wsiach. Do wszystkich świadczeń na rzecz zamku, dochodziły obowiązkowe świadczenia do kościoła Kolegiackiego w Opolu i Meschne - dla kościoła parafialnego w Chrząszczycach, tak zwana dziesięcina (co dziesiąty snopek). Dziesięcina snopowa  mogła być zamieniona na pieniądze.
 

  Urbarze miały w praktyce dwa znaczenia. Pierwsze to właściciel znał swoją sytuację finansową (na co może liczyć od swoich poddanych), drugie to nasze ziemie ciągle zmieniały swoich właścicieli, więc dla nowego właściciela było ważne, wiedział co otrzymuje albo co zdobył. Z historii wiemy, że księstwo opolskie było też,  za długi oddawane w zastaw.
  Urbarze śląskie, szczególnie opolskie uważane są za najdokładniejsze, ponieważ spisywane były z autopsji, czyli  komisja spisowa na miejscu konfrontowała informacje, kto ile dzierżawi. Z stąd znajdujemy wiele uwag komisji zalecających    budowę nowych stawów na nieużytkach, czy jak dla Folwarku propozycja wypasu świn (żołędzie) w lasach dębowych  rosnących między Folwarkiem a Winowem. Za wypas zamek później pobierał opłatę 1 markę od całej wsi.
   W urbarzu opolskim znajdujemy również informację, że we wsi Winów, gdzie było 5 gospodarstw chłopskich , chłopów wykupiono (wysiedlono) i założono typowy "folwark". Wybudowano owczarnię, w której można było utrzymywać przez zimę 800 owiec na potrzeby zamku. Podobnie niejaki rycerz Henryk Buchta wykupił wszystkie ziemie w Domecku i założył "folwark". Dla właściciela to było korzystne bo częściowo uprawiano ziemię przy pomocy darmowej pracy pańszczyźnianej, a częściowo za to otrzymywali 2/3 plonu a 1/3 oddawali do zamku.

 

Na mapie zaznaczone wsie grubymi kreskami. Jedna gruba kreska oznacza około 5 chłopów, dzierżawców. Folwark ma /, Górki //, Chrzowice //, Chrząszczyce ////,  Złotniki ////. Widoczne jest również jezioro w Złotnikach z którego Folwarczanie musieli, ryby dostarczać do zamku w Opolu. Wsie Chrząszczyce, Złotniki, Chrzowice nie należały do Opola tylko do zamku w Prószkowie, gdzie były trochę inne obowiązki do hrabiego Proszkowskiego. Niestety Urbaria zamkowe dla miasta Prószkowa w czasie II wojny zginęły i chyba ich już nie znajdziemy. Mam jednak obowiązki chłopów (i ich nazwiska) Chrząszczyc, Złotnik, i Chrzowic w moich dokumentach - były razem z Zamkiem opolskim z powodu dziesięciny snopowej do kolegiaty w Opolu. Po "przetłumaczeniu" podam je na stronie dla porównania z naszym Folwarkiem.
mapę opracował dr S. Gołachowski

 

Wyżej, wysokość czynszu dzierżawnego w 1566 roku z poprawkami w roku 1618 dla Dorf  Folwerckh 
dziś wieś
Folwark
 

1. Simon Vkleya skreślono, (a od 1617 roku) wpisano Martin Stach – utrzymuje1 łan ziemi, (czynsz). Z tego - do dnia św. Michała (29 września)- 1 floren węgierski, 1 schulder oraz 2 kury, 2 korce owsa ( 1 korzec około75 litrów), 15 jajek, (dopisano). Od pozostałych części ziemi którą do tej pory użytkował ma od tego roku (1573) każdego roku zapłacić dodatkowo 24 groszy.

2.
Viczekh Lakotta skreślono, (a od 1617 roku) wpisano Hedwigis Lakottowa Wittig – utrzymuje 1 łan ziemi (czynsz). Z tego do św. Michała (29 września) – 1 floren węgierski, 1 schulder, dwie kury, 2 korce owsa ( 1 korzec około75 litrów), 15 jajek.

3.
Blasnickh Blaziey skreślono, (a od 1617 roku) wpisano Blazekh Pleszka - utrzymuje 1 łan, (czynsz). Z tego - do dnia św. Michała (29 września) - 1 floren węgierski, 1 schulder, oraz 2 kury, 2 korce owsa i 15 jajek.

4. Caspar Jaschkulkha skreślono, (a od 1617 roku) wpisano Thomekh Czolekh – utrzymuje 1 łan ziemi. (czynsz) z tego - do dnia św. Michała (29 września) – ½ florena węgierskiego (poprawiono na 1 florena węgierskiego), ½ schulder (poprawiono na 1 schulder), 1 kura (poprawiono na 2 kury), 1 korzec owsa (poprawiono na 2 korce owsa), ½ mendla jajek (porawiono na 1 mendel jajek) (na marginesie dopisano: Nota ten Kaspar Jasskulka zakupił na siebie od Steffan  Kureckh połowę łana i ma teraz obie daniny oddawać)

 5.  Maczeckh - (imię Maczeckh w roku 1617 roku poprawiono na)  Walekh  Rogosch  - utrzymuje 1 łan ziemi. Czynsz z tego na św. Michała (29 września) – 1 florena węgierskiego, 1 schulder, 2 kury, 2 korce owsa, 15 jajek. Na marginesie dopisano; i od tego kawałka ziemi, którą do tej pory (bez daniny) używał ma on od św. Michała (29 września 1573) jako dołączoną do swojej zapłacić rocznie 18 groszy.

6. Bienieckh Zwoneckh skreślono, ( a od 1617 roku) wpisano Gregor Lakotta – utrzymuje 1łan ziemi, (czynsz) z tego do św. Michała (29 września) – 1 florena węgierskiego, 1 schulder, 2 kury, 2 korce owsa, 15 jajek.

7.
Steffan Kureckh – utrzymuje 1/2 łan ziemi. (czynsz) do dnia św. Michała (29 września) -½ florena węgierskiego, ½ schulder, 1 korzec owsa, 1 kura ½ mendel jajek, (dopisano nota na marginesie) Na tym miejscu osadzono zagrodnika o nazwisku Stanek Kusia. Użytkuje 1 ogród. Musi (czynsz) odprowadzić od św. Michała tego roku (1576) do św. Michała  (rocznie) 48 groszy. Do tego ogrodu dozwolono mu również zagospodarować kawałek ziemi (an der winer granicz – to chodzi o Rzykosa) za cenę zakupu 12 talarów. Bez czynszu użytkować od 24 kwietnia 1578 roku. Następnie nazwisko Stanek Kusia skreślono i napisano Blasien Scholcz. Następnie nazwisko Blasien Scholcz skreślono i napisano czerwonym atramentem w roku 1617 Andres Mimecz .

 8. Gendra skreślono ( a od 1617 roku) wpisano Woytekh  Zagrodnig – utrzymuje 1 ogród  (czynsz ) z tego do św. Michała (29 września) - 14 groszy, 4 kury. Dopisano Nota AD 1599 ustalono mu taki sam czynsz, jaki płaci Blasien Scholcz na (przydzielonym) mu ogrodzie, ponieważ nie pracuje na „dworskim - zamkowym” i daje rocznie 1 talara 12 groszy.
 

objaśnienie: 1 łan = 1 huba = około 66 mórg pruskich (magdeburskich)  1 morga magdeburska =0,2553 ha
                      1 floren węgierski = 54 groszy
                      1floren  = 36 groszy
                      1 talar = 36 groszy  ( w urbarzach opolskich liczono:  1talar= 34 groszy)
                      1 schockh (kopa, mendel) = 60m szt.
                      1 grosz = 2 kreuzer (krajcary) = 12 heller (halerzy)
                      1 fuder = ładunek jednego wozu
                      1 scheffel (korzec) = 4 viertel = 16 metze = 64 miarek (sch. - miara - nasypna  około 75 litrów)
                      1 schulder = ?? (nie znalazłem odpowiednika)
                      1 malder =12 korców  ( miara zbożowa  około 600kg.)
                      1 garben= 1 dziesięcina snopowa w naturze
                      Zehendt - dziesięcina kościelna
                      Meschny - danina dla proboszcza

                      
uwaga: wartości monet na Śląsku w XVI wieku ulegały dużym zmianom i były przeliczane rozmaicie, dlatego w moim tłumaczeniu mogą być pewne odchyłki.

 


               

Daniny inne:
Na tych (folwarskich) dobrach królewskich jest jedno jezioro, który używa rybak z Opola o nazwisku
Gyleckh,  za użytkowanie płaci czynsz  w wysokości 6 florenów 24 groszy,  dopisano (lub 5 talarów) płatne  na św. Jacoby ( 25 lipca).
   We wsi jest również dwóch chałupników o nazwisku
Waczlaw Jaschkulka i Stefan Scholtis, nie płacą nic i tłumaczą: że muszą wykonywać prace na dworze zamkowym jak im rozkażą, a za to nie otrzymują ani picia ani jedzenia ( pismem, czerwonym atramentem w roku 1617 dopisano: płacą od głównego 4 grzoszy, od bydła i trzody 7 groszy od małego 4 groszy, i kłamią jak wszyscy.
  Na tych (folwarskich) dobrach jest również las dębowy. W czasie gdy żołędzie opadają można do tego lasu zagonić 3 kopy Świn.
 Od wyszynku (piwa) dają rocznie 1 markę.
Wieś daje rocznie na zamek 1 świnię ( dopisano: za to dają 5 talarów).

 Dziesięcinę dają do kościoła w Opolu (archidiakonowi) od każdego łanu ziemi 10 groszy. Danina na rzecz proboszcza w Chrząszczycach od każdego łanu ziemi ½ korca zboża i ½ korca owsa.  

Robott.
Roboty pańszczyźniane.

 Roboty – pańszczyznę zobowiązani są odrabiać jak wszystkie wioski (według landtsordnung – Ustawa o pracy pańszczyźnianej w Księstwie Opolskim i Raciborskim z dnia 24 marca 1562 roku – edykt cesarski Ferdynanda I). Edykt można próbować przeczytać na poprzedniej stronie (Pofyrtane dzieje Folwarku) jest napisany w języku staro czeskim, bo taki wtedy obowiązywał we Folwarku równolegle ze staro niemieckim i staro polskim.
  Folwarczanie -
Dodatkowo  zobowiązani byli do: połowu ryb w stawie złotnickim,  złowione ryby w Złotnickim jeziorze muszą dostarczyć do zamku. Są zobowiązani do uczestniczenia w łowach i zganiania za pomocą sieci zwierzyny. 

Podsumowanie: daniny rocznej mieszkańców Folwarku do zamku królewskiego w Opolu.

Zasiedziali ludzie razem 10 ( w tym 2 chałupników), dzierżawią 6 łanów ziemi, czynsz z dzierżawy płatny na św. Michała (29 września), razem 6 florenów węgierskich 14 groszy, owsa 1- malder (około 600kg) ( to jest 12 korców przyjmując: 1korzec = 75 litrów to jest około 50kg), 16 – kur, około 135 jajek, 1- świnię i 6 - schuldern (schuldern - jednostka dłużnicza nie znalazłem żadnego przelicznika aby określić wartość 1- go schuldra)


W urbarzach nie podawano liczby mieszkańców, tylko chłopów, którzy dzierżawili ziemię. Przyjmując, że jedna rodzina to około 6 osób średnio, – więc w Folwarku razem mieszkało około 60 osób. 

 

 

Dorf Krczowicz – (wieś Chrzowice, wszystkie ziemie w Chrzowicach należały do zamku w Prószkowie). Obowiązki chłopów w Chrzowicach w latach 1566-1618.

1- Wienczeckh Nebiess, dzierżawi ¾ łana ( około 12 ha). Czynsz z dzierżawy na św. Michała (29 września) 1- floren węgierski, 10 gr. - danina z tytułu posiadania wyższego sądownictwa przez zamek, 3 kury, 30 jajek,  i 5 gr. - danina za stróżowanie. 

 2- Gendrzey Wyschkwara,  dzieżawi ¾ łana (około 12ha). Czynsz z dzierżawy na św. Michała (29 września) wysokość j.w.

 3- Petter Jaschkulka, dzierżawi 1 łan i 8 morgów magdeburskich. Czynsz z dzierżawy na św. Michała (29 września) 1-floren węgierski i 18 gr. Danina: 4 kury, 43 jajek, Oberrecht- 11gr. - danina z tytułu posiadania wyższego sądownictwa przez zamek, 5gr. – danina za stróżowanie.

  4- Blazieckh Obima, dzierżawi ½ łana. Czynsz z dzierżawy na św. Michała (29 września), 42 gr, 2 kury, 20 jajek, 4 gr. za stróżowanie na Boże Narodzenie. Dodatkowo dzierżawi ½ łan wolne od daniny, czynsz od tego 24 gr. płatne na św. Michała

 5- Jan Morowsky,  dzieżawi ¾ łana (około 12 ha). Czynsz z dzierżawy na św. Michała (29 września), 66 gr. Danina 5 - kur, 50 jajek, 5 gr. za stróżowanie. Dodatkowo utrzymuje młyn z tego płaci na św. Michała 12 gr. oraz daninę: 1viertel (18,5 litra kaszy), 4 koguty.

  6- Stach Zawrot,  dzierżawi ¾ łana (około 12 ha). ). Czynsz z dzierżawy na św. Michała (29 września) 1- florena węgierskiego. Danina: 10gr. - danina z tytułu posiadania wyższego sądownictwa przez zamek, 5gr – danina za stróżowanie, oraz  3 kury, 30 jajek.

  7- Kuba Kotisch, dzierżawi ¾ łana (około 12 ha).  - Czynsz z dzierżawy na św. Michała (29 września) 1- florena węgierskiego. Danina: 10gr. - z tytułu posiadania wyższego sądownictwa przez zamek, 5gr – danina za stróżowanie, oraz 3 kury, 30 jajek.

  8- Jakob Schirch, dzierżawi ¾ łana (około 12 ha). Czynsz z dzierżawy na św. Michała (29 września) 1- florena węgierskiego. Danina: 10gr. - z tytułu posiadania wyższego sądownictwa przez zamek, 3 kury, 30 jajek. Oprócz tego dzierżawi jezioro za dzierżawę płaci 4 gr. na św. Michała. 

9- Woyteckh Schirch,  dzierżawi dom, czynsz - 9 groszy.

 10- Pawel Otisch.  też dzierżawi dom – czynsz 9 groszy.

 Wieś, daniny razem: 1 buhaja na zamek w Prószkowie. Dziesięcinę snopową odprowadzają do archidiacono (Kolegiaty) w Opolu. Daninę kościelną, od każdego łanu: 2 korce owsa (150 litrów)  oddają proboszczowi z Chrzumpicz. Na dobrach zamkowych w Krczowicach jest również las dębowy, w czasie gdy żołędzie dojrzeją można 180 szt. mniej lub więcej świn wypasać . Cała wieś każdego roku płaci również 54 gr. od jednego jeziora. Karczmarz od wyszynku piwa płaci 1gr. od beczki na zamek Prószkowski. Na tych dobrach zamkowych jest również łąka nazywana „Mnyszka”, jeśli woda podczas wylewu nie zrobi szkód można z tego zebrać 3 fury (siana –trawy) Za rzeką Odrą jest również teren, który do tego należy, który można zagospodarować na zarybienie. 

Robott – roboty pańszczyźniane

Roboty na rzecz zamku obowiązują wszystkich chłopów i ich kobiety, tak samo jak we wszystkich pozostałych wsiach (patrz Edykt cesarski Ferdynanda I). 

Podsumowanie. Wieś liczy 10 zasiedziałych, w tym dwóch chałupników. Dzierżawią  razem 6 łanów i 3/4 łana. Czynsz dzierżawę płacą na św. Michała razem 6 florenów węgierskich ( in muncz = to znaczy w aktualnej walucie, 4 talary 26 groszy,  winno być 4 talarów 4 grosze licząc talar po 34 groszy) . Danina za „Oberrecht” – wyższe sadownictwo zamkowe wies płaci 2 tatary 3 groszy , Wächter geldt (za stróżowanie)  1 talar 4 groszy, kury 30 , jajek  4 mendle (po 60 szt.) +23 = 263 szt. 1 buchaja,  kasza jaglana (1 viertel = 18,5litra)

 

 

 Dorf Chrzumptzicz  – (Chrząszczyce, wszystkie ziemie w Chrząszczycach należały do zamku w Prószkowie).

1-Barteckh Piechota, dzierżawi 1 ½ łana, czynsz z dzierżawy płatny na św. Michała (29 września) - 36 gr. Dania za stróżowanie -9 gr. płatne na Boże Narodzenie. Dzierżawi również kawałek ziemi  za co daje  3 dziesięciny snopowe na zamek prószkowski

2- Lampert Baruld, dzierżawi 1 łan, czynsz z dzierżawy płatnu na św. Michała -24 gr. Danina za stróżowanie  6 gr.

3- Woyteckh Maloch,  dzierżawi 1 ½ łana, czynsz  z dzierżawy płatny na św. Michała -39 gr.  Danina za stróżowanie  9 gr. 

4- Grzegorz Scholtis,  (W urbaczu jako nazwisko jest scholtis = sołtys , z zapisu obowiązków wynika, że Grzegorz pełnił rolę sołtysa)  dzierżawi 2 łany wolne od czynszu, od wyszynku piwa oddaje rocznie na św. Michała 60 gr. zaś, 12 gr.- (holumkhengedt)- opłata pobierana od wolnych chłopów i sołtysów w zamian za obowiązek służby zbrojnej na zamku ( dla stałych wartowników zamkowych). Danina 6 kur. Obowiązki dodatkowe jako sołtys: zobowiązany do pilnowania „Robott” –pańszczyzny i być obecny podczas wykonywania tych prac. Zobowiązany też do pilnowania stawu na dobrach Złotnickich.

5- Jann Zielasny, dzierżawi 1 ½ łana ziemi z tego płaci czynsz na św. Michała 40 gr. Danina: 1 korzec owsa, 2 kury, 15 jajek, i  9 gr. za stróżowanie. Dzierżawi również kawałek ziemi z 1 dziesięcinę snopową ma zamek w Prószkowie. 

6- Wargin Gemza, dzierżawi 1 ½ łana ziemi z tego płaci czynsz na św. Michała 36 gr. Daniny: 1 ½ korca owsa , 3 kury.  1 ½  mendel jajek,  i 9 gr. za stróżowanie.

7- Kuba Slota,  dzierżawi 1 łan ziemi , czynsz płatny na św. Michała 24 gr. oraz 6 gr. za stróżowanie. Dzierżawi również nieużytki za czynsz 1 dziesięciny snopowej.

8- Gurga Lackott,  dzierżawi 1 ½ łana czynsz płatny na św. Michała 36 gr. Daniny: ½  korca owsa,  1 kura, ½ medel jajek (30 szt.), oraz 9 gr. za stróżowanie. Dzierżawi również nieużytki, za czynsz 1 dziesięcina snopowa.

9- Petter Malickh,  dzierżawi 1 ½ łana z tego płaci czynsz na św. Michała  36 gr. Daniny 1 ½ korca owsa, 3 kury, 1 ½ medla jajek, oraz 9 gr. za stróżowanie.

10- Gendrzey Polackh,  dzierżawi 1 ½ łana z tego płaci czynsz na św. Michała 84 gr.  danina 9gr. za stróżowanie. Oprócz tego użytkuje  1 nieużytek i kawałek ziemi za czynsz 1 dziesięciny snopowej.

11- Urban Garbala,  użytkuje 1 łan ziemi z tego czynsz płatny na św. Michała 36 gr. Daniny: 2 kury, 1 mendel jajek, 1 korzec owsa, oraz 6 gr za stróżowanie. Oprócz tego użytkuje ogród z czego na św. Michała płaci czynsz 12 gr. 

12- Wawrzyn Bzdischeckh, użytkuje tylko 1 ogród za czynsz płatny na św.Michała 16gr

13- Martin Widelckha,  dzierżawi 1 ½ łana ziemi, czynsz płatny na św. Michała  36 gr. Daniny: 1 ½ korca owsa, 3 kury, 1 ½ mendel jajek (90 szt.), oraz 9 gr. za stróżowanie. Oprócz tego użytkuje jeden nieużytek za 1 dziesięcinę snopową.

14- Martin Metko, dzierżawi 2łany ziemi, czynsz płatny na św. Michała 72 gr. Daniny 12 gr. za stróżowanie. 

15- Woyteckh Wietschureckh, dzierżawi 1 ½ łana ziemi, czynsz płatny na św. Michała 24 Gr.  Daniny: 1 korzec owsa, 2 kury, 1 mendel jajek (60 szt.) oraz 6 gr. za stróżowanie.

16 – Stzassny Zialondeckh, dzierżawi ½ łana ziemi, czynsz płatny na św. Michała 12 gr.  Daniny: ½ korca owsa, 1 kura, ½ mendel jajek, oraz 3 gr. za stróżowanie. Oprócz tego użytkuje ogród za co płaci 12 gr. i 2 kury.

17- Jan Stroz, dzierżawi ½ łana ziemi czynsz na św. Michała 12 gr. Daniny: ½ korca owsa, 1 kura, ½ mendel jajek, oraz 3 gr. za stróżowanie. Dzierżawi również ogród za czynsz 12 gr. oraz 1 nieużytek za 1(garben) dziesięcinę snopową.

18- Waczlaw Jura, dzierżawi 1 ogród za czynsz płatny na św. Michała 12 gr. Danina 2 kury.

 

Uwagi komisji spisowej.

Nieużytki, które wymieniono wyżej, aby opłacić daninę chłopi mogą obsiać – do tego potrzebują 24 - 26 ½ korce. Na dobrach wsi jest  kilka łąk, z których każdego roku można zebrać około 8 fur (siana, trawy). Na dobrach wsi – poniżej Złotnickiego jeziora jest również las, na którym można założyć łąki lub wybudować staw (małe jeziorko). Ludzie przez to zostaliby jednak dodatkowo obciążeni pracą i byliby zmuszeni zwrócić się o pomoc do sąsiednich wsi. Cała wieś jako daninę daje rocznie 1 woła (razem z Domeczky i Ochose). Dziesięcinę oddają do dechanatu w Opole – 2 marki.  Meschne (danina dla proboszcza) dają swojemu proboszczowi: od każdego łanu 2 korce ( 1korzec zboża i 1 korzec owsa)

 Robott – pańszczyzna.

Od kiedy zostali poddani nowemu (landtsordnung) – nowemu prawu (Edykt cesarski Ferdynanda I) hrabia Pruszkowsky bardzo twardo ich wykorzystuje przy wielu robotach na swoim zamku ( skarga zapisana przez komisję)

Podsumowanie spisu:
Wieś (1566) zamieszkuje 18 chłopów
– dzierżawią 20 ½ łana ziemi. Nieużytki na tych dobrach mogą być zagospodarowane (obsiane  2  malder i 2 ½ scheffel = 24 korce + 2 ½ korca tyle potrzeba do obsiania). Wieś płaci czynsz dzierżawny na św. Michała (29 września) razem 19 talarów 25 gr. Za stróżowanie  3 talary i 12 gr. Holomken gelt (za obowiązek służby zbrojnej) 12 gr. Daniny: 9 korców owsa, 28 kur, 2 kopy 15 jaj i 1 woła.

 Przyjmując 6 osób na rodzinę – mogło wtedy w Chrząszczycach mieszkać około 108 osób.

 
 

 

Dorf Zlotnickh (w latach 1566-1618)  – (wieś Złotniki, wszystkie ziemie w Złotnikach należały do zamku w Prószkowie).

 1- Francz Diebala,  dzierżawi 1 ½ łana ziemi. Czynsz płatny na św. Michała -27 gr. Zielone Świątki 27 gr, Zapusty 27 gr,.  Na Boże Narodzenie - 9 gr. za stróżowanie. Ma również 18 Pin peuten = 18 barci.
Barć - wydrążona w celach hodowli pszczół komora wewnątrz pnia drzewa. Barcie lokowano przeważnie na dębach i sosnach, rzadziej grabach, bukach czy lipach. Wykorzystywano naturalne dziuple, najczęściej jednak były one specjalnie drążone

  2- Jan Gaffion,  dzierżawi 1 ½ łana ziem. Czynsz płatny: 26 gr. na Zielone Świątki, 26 gr. na św. Michała, oraz 26 gr. na „Zapusty”. Za stróżowanie 9 gr.

  3- Jan Niebiess, dzierżawi 1 ½ łana ziemi.  Czynsz jw.

  4- Woyteckh Goras, dzierżawi 1 łan ziemi. Czynsz płatny 25 gr. na Zielone Świątki, 25 gr. na św. Michała, 25 gr. na Zapusty, oraz 6 gr. za stróżowanie. Dodatkowo dzierżawi 1 ogród, na którym mieszka z tego płaci 6 gr. na Zapusty oraz daniny 2 kury.

  5- Waleckh Malickh,  dzierżawi 1 ogród, czynsz 1 marka płatny na św. Michała. Oprócz tego dzierżawi kawałek ziemi ornej i 1 łąkę z tego daje 2 kury daniny.

 6- Maczeckh Gutsch,  dzierżawi: 1ogród, 1kawałek ziemi i 1 łąkę. Czynsz 1 marka płatne na św. Michała. oraz daniny, 2 kury.

 7- Thomas Kreth,  dzierżawi 1 łan ziemi . Czynsz płatny na Zapusty 32 gr. Zielone Światki 32 gr. i na św. Michała 32 gr. Za stróżowanie 6 groszy.

 8- Petter Krull, dzierżawi 3 ogrody. Czynsz płatny na św. Michała 36 gr. Danina, 2 kury.

 9- Mikulass Zienczeckh,  dzierżawi 1łan ziemi. Czynsz na Zapusty 25gr. Zielone Świątki 25 gr. św. Michała 25 gr. Za stróżowanie 6 gr. Dodatkowo dzierżawi 1 ogród (nieużytki - ugór), za który płaci czynsz 9 gr. i daniny 2 kury. 

 10- Petter Stolarz, dzierżawi 1 łan ziemi, od Szolcza (sołtysa). Czynsz płaci Szolczowi (sołtysowi)  1markę na św. Michała. Oprócz tego dzierżawi 1 ogród od Szolcza (sołtysa), któremu płaci czynsz 24 gr. Daniny: 4 kury i 60 jajek. Pracuje obrabia pole sołtysa i pracuje dodatkowo przy plewieniu chwastów, koszeniu trawy, musi mu sprzątać i pracować przy wyrębie drzewa. Pracuje również przy kąpaniu owiec i strzyżeniu. 

11- Waczlaw Rackh, dzierżawi 1 łan ziemi. Czynsz płaci na Zapusty 25 gr. Zielone Świątki 25 gr. św. Michała 25 gr. oraz 6 gr. za stróżowanie na Boże Narodzenie..

  12- Kuba Piechota,  dzierżawi 1 łan ziemi . Czynsz jw. 32 gr. 32 gr. 32 gr. oraz 6 gr. za stróżowanie na Boże Narodzenie.

 13- Waczlaw Vliczkha, dzierżawi 1 łan ziemi. Czynsz jw. 32 gr. 32gr. 32 gr. oraz 6 gr. za stróżowanie na Boże Narodzenie. Utrzymuje również 11 barci pszczół.

  14- Simon Warlowsky, dzierżawi 1 łan ziemi. Czynsz jw. 32 gr. 32 gr. 32 gr. i 6gr za stróżowanie na Boże Narodzenie. Utrzymuje też 12 barci pszczół.

  15- Urbann Krall, dzierżawi 1 łan ziemi. Czynsz  jw. 25gr. 25gr. 25gr.  oraz 6 gr. za stróżowanie na Boże Narodzenie. Utrzymuje też 8 barci pszczół.

  16- Petter Miczula, dzierżawi 1łan ziemi. Czynsz jw. 25gr. 25gr. 25gr. oraz 6 gr. za stróżowanie na Boże Narodzenie. Utrzymuje też 4 barcie pszczół.

  17- Pawel Zenczekh,  dzierżawi 1łan ziemi. Czynsz jw. 32 gr. 32gr. 32 gr. oraz 6 gr. za stróżowanie na Boże Narodzenie.

 18- Jacob Plochem, dzierżawi  1 łan ziemi. Czynsz  jw. 32 gr. 32gr. 32 gr. oraz 6 gr. za stróżowanie na Boze Narodzenie.

  19- Urban Sawrott, dzierżawi 1 łan ziemi. Czynsz jw. 32 gr.32gr. 32 gr. oraz 6 gr. za stróżowanie. Dodatkowo dzierżawi i ogród (nieużytków) za czynsz 9 gr. oraz daniny 2 kury. Utrzymuje 12 barci pszczół.

  20- Jakob Malickh,  dzierżawi 1 łan ziemi. Czynsz na św. Michała 1 florena węgierskiego i 1 gr. Za stróżowanie -6 gr. Dodatkowo obsiewa 1 kawałek ziemi  dla zamku prószkowskiego za 3 dziesięciny snopowe dla zamku. Utrzymuje też 10 barci pszczół.

  21- Grzegorz Prziwara, dzierżawi 1 łan ziemi. Czynsz 1 florena węgierskiego 1 gr. na Zapusty, oraz  6gr. za stróżowanie. Oprócz tego dzierżawi 1 kawałek ugoru z który płaci 3 gr. czynszu i daniny 1 kurę

  22- Mates Glapil, dzierżawi 1 ogród. Czynsz 36 gr. na „Zapusty”, danina 2 kury.

  23- Pawel Fiat,  dzierżawi 1 łan ziemi. Czynsz 1fl. węgierskiego i 1gr. płatne na Zielone Świątki. Dodatkowo dzierżawi 1 ogród (ugór) za czynsz 6gr. i daniny 2 kury. 6 gr. płaci za stróżowanie. Utrzymuje również 4 barcie pszczół.

 24- Stenczel Scholcz,  dzierżawi 4 łany ziemi. Wolne od czynszu. Z tych 4 łanów Petter Stolarz dzierżawi 1 łan (jak podano wyżej), Scholcz, czynszu nie płaci tylko holomken gelt - opłata pobierana od wolnych chłopów (i sołtysów) w zamian za obowiązek służby zbrojnej na zamku. Utrzymuje również 10 barci pszczół.

 25- Hans Mlinarz. Dzierżawi 1 młyn na opuszczonej wsi MEDAR z 1 ciągiem dla mąki i jedne odrębne koło do robienia kaszy. Czynsz płatny na św. Michała  2 malder zboża = 24 korców.= około 1800 litrów 

 Daniny i czynsze w Zlotnickh.

Wieś oddaje rocznie 1 dobrego woła na św. Michała (29września). Oraz kury gdy na zamku prószkowskim przebywają znaczni goście, każdy po 1 kurze.

Dziesięcinę. Zehend geben się dem archidiacono (kolegiata w Opolu),   razem 3 marki . Meschny (danina na rzecz proboszcza) geben się dem pfarrer zu Dumpschicz (chodzi o Chrzumptzicz) von jeder huben 1 scheffel korn  und 1 scheffel haber ( z każdego łana - 1 korzec zboża i 1 korzec owsa).
  Na dobrach Złotnickich znajduje się 14 łanów ugorów ( nieużytków). Te ziemie należące do Złotnik właściciel zamku pozwala zagospodarować chłopom z Krzumpicz (Chrząszczyc) Gumprachticz (Komprachcic) und Boguschicz (i Boguszyc). Na dobrach złotnickich jest duże jezioro (staw), można w nim nasadzić około 80 sch. (1 schockh = kopa = 60szt.). Jest jeszcze jedno jezioro, które w połowie znajduje się na dobrach wsi Medar (wieś w tym czasie już nie istnieje). Na dobrach wsi Medar jest też mały staw dla potrzeb młyna – zarośnięty. Prawo wyszynku piwa posiada hrabiostwo prószkowskie.

 Robott – prace pańszczyźniane.

 Wieś do prac pańszczyźnianych jest zobowiązana tak jak wszystkie inne wsie w księstwie opolskim - zgodnie z edyktem cesarskim.

 Podsumowanie:

 Wieś Zlotnickh  (Złotniki) zamieszkuje 25 ludzi (chłopów), dzierżawią 23 ½ łana ziemi. Ugory hrabiostwo pozwala obsiewać - 14 łanów. Czynsz na „Zapusty” 1fl węg. 1 gr. w aktualnej walucie 13 talarów 28 groszy. Na św. Michała 1fl węg. i 1 gr. w aktualnej walucie 18 talarów 24 groszy, Na Zielone Świątki 1fl. węg. 1grosz. W aktualnej walucie 12 talarów 20 groszy. Opłata za stróżowanie 3 talary i 15 groszy. Daniny: 17 kur, miód z 89 barci pszczół, 1 woła (dobrego). Zboża 2 maldern  (  1maldern = 12 scheffel = 12 korców = 900 litrów zboża ). Czynsz dla sołtysa (Stenczel Scholcz)  2 talary i 4 gr. kur 4 oraz jajek 60 szt. Kury dla zamku prószkowskiego – jak sobie hrabia zażyczy, każdy 1 kurę. Holumkhengeldt (Hołomkowe) – opłata sołtysa w zamian za obowiązek służby zbrojnej na zamku 12 groszy.  

 Przybliżona liczba mieszkańców w Złotnikach w roku 1566 - około 150. , przyjmując 6 osób na rodzinę (jednego chłopa) 

 

 

Dorf Gorkhy – wieś Górki właścicielem był książę na zamku w Opolu.

 1- Janeckh Scholtis. W 1617 roku skreślono i wpisano – Stefan Maloschekh, dzierżawi 1 łan ziemi (zwolniony z czynszy z połowy łanu) – nie posiada jednak żadnego listu (upoważnienia do zwolnienia). Druga połowa obłożona czynszem płatny na św. Michała w wysokości 36 gr. Holunkhengeldt (opłata za obowiązek służby zbrojnej) 9 gr. W 1617 roku, Holumkhengeldt skreślono  i dopisano Blazekh Jelin , to znaczyło by, że obowiązki sołtysa przejął B.J.  Danina Stefan Maloschekh, 2 kury, 5 jajek oraz 2 gr. za stróżowanie. Na marginesie dopisano: dodatkowo  Burggraf   (hrabia zarządzający  zamkiem w imieniu  króla) tego roku (1573) zostawił w dzierżawie 1 ogród (ugór) za który każdego roku ma płacić czynsz na św. Michała 36 gr. na marginesie dopisano również Anno 1617 sołtys w/w ogród wykupił (dziedzicznie) za 50 talarów i do tego jeszcze 1 talar.

2- Lempart . W 1617 roku skreślono i wpisanoBlazekh Jelin dzierżawi 1 ogród  czynsz płatny na św. Michała 24 gr. (poprawiono) na 18gr. Dopisano Anno 1573 Burggraf hrabia na zamku królewskim, wydzierżawił mu ½ łana ugoru nie zmieniając czynszu. Następnie 18 gr. poprawiono na 36 gr. płatne na św. Michała.

3- Kuba Mlineckh. W 1617 roku dopisano Blazekh Jelin  - skreślono i napisano Janekh Suchanek, dzierżawi 1 łan ziemi, czynsz płatny na św. Michała  72 gr.  Danina 2 kury, 10 jajek, oraz 4 gr. za stróżowanie.

 4- Stschasny Masur, skreślono i dopisano Jonekh Suchanek , następnie skreślono a w 1617 roku dopisano Urban. Dzierżawi 1 łan ziemi. Czynsz płatny na św. Michała 72 gr. Danina: 2 kury. 10 jajek, oraz 4 gr. za stróżowanie. Dopisano: Szczepan Kokott od 1 ogrodu, począwszy od tego roku ( 1580) na św. Michała 24 gr. W roku 1617, Szczepan – skreślono dopisano Kuba oraz nota informacyjna Gärtner (ogrodnik).

 5 – Kuba Stelar, skreślono w 1617 roku i dopisano Malthus Tlug, dzierżawi 1 łan ziemi. Czynsz 72 gr. Daniny: 2 kury 10 jajek. 4 gr. za stróżowanie.

 6- Jan Gomola, w 1617 roku skreślono i zapisano Waleckh Heyduckh, dzierżawi 1 łan ziemi, płaci 72 gr. 2 kury, 10 jajek i 4 gr. za stróżowanie.

 7- Kuba Kasparuw, w 1617 roku skreślono i zapisano Matthus Ouswaldt , dzierżawi 1 łan ziemi, płaci 72 gr. 2 kury 10 jajek i 4 gr. za stróżowanie. 

8- Urban Borowy, w roku 1617 skreślono i zapisano Bartek Bleska, dzierżawi 1 łan ziemi, płaci 72 gr. 2 kury 10 jajek i 4 gr. za stróżowanie. 

9- Bienieckh, w  roku 1617 skreślono i zapisano Justina Stellmasska, następnie imię Justina skreślono i napisano Christina, dzierżawi 1 łan ziemi, płaci 72 gr. 2 kury 10 jajek i 4 gr. za stróżowanie.

 10- Wiczekh Mlineckh, w 1617 roku skreślono i napisano Warzin Ssaya, dzierżawi 1 łan ziemi, płaci 72 gr. 2 kury, 10 jajek i 4 gr. za stróżowanie płatne na św. Michała. Dopisano: Waczlaw Rakh za dzierżawę 1 ogrodu na św. Michała (1576) płaci 24 gr. W roku 1617,  Waczlaw Rakh  skreślono a napisano Janek Nawara.

 11- Staneckh Masur dzierżawi, skreślono Staneckh Masur a w 1617 roku napisano Stephan Kalus od 1 ogrodu (ugór) płaci 6gr. na św. Michała.

(Następny 12 -poddany; prawdopodobnie chłop (zagrodnik) przypisany do folwarku winowskiego). Wieś Winów 1412 roku została zamieniona na folwark lokowany na prawie książęcym – polskim, przy zamku opolskim. Chłopów, którzy poprzednio użytkowali dobra winowskie (prawdopodobnie 4 rodziny) wykupiono i przesiedlono do innych wsi. W urbariach z roku 1566 zapisano, że poprzednio było (4 pauern – chłopów) teraz „Wyno” – jako folwark dołączono do zamku. Na polecenie hrabiego Hansen Oppersdorff  za przyzwoleniem „Jego Wysokości Cesarza Rzymskiego”.
12- Woyteckh Reschka
  w 1617 roku skreślono i napisano Kuba Cholewa, dzierżawi 1 ogród,  za który płaci 6 gr. Dodatkowo na dobrach goreckich  1 łąkę, która należała do folwarku winowskiego Burggraf  zostawił, za którą na św. Michała tego roku (1574) do każdego następnego św. Michała czynsz 7 vierdung. Obok zapisu powyżej, dopisano: 1617r. Christekh Frey – gärtner (ogrodnik, zagrodnik) za ziemię orną, łąkę i ogród płaci rocznie na św. Michała,5 talarów.


 Oznaczenie: (1 Schwere Mark = 4 vierdung.  1 vierdung = 48groszy.)
 Schwer Mark nazywana również „grzywna”.
 Oprócz tego była jeszcze: Schwere Schockh (Kopa) = 60 groszy.
1 taller = 36 gr. ale w urbariach zamku opolskiego liczono tylko 34 groszy za 1 talara

 Uwagi komisji spisowej:
W okolicy (Górek) znajduje się wiele ugorów, te które zostały zwymiarowane (podzielone na działki) można traktować jako ziemie orne. Teraz zostały obsiane za czynsz (1 – Garbe), jedną dziesięcinę snopową. Do ich obsiania potrzeba około 18 korców.

Cała wieś razem na św. Michała daje jedną krowę (w nawiasie w roku 1617 dopisano 5 taller). Dziesięcinę snopową  dają do (dechant zu Oppeln) kolegiaty koscioła w Opolu, albo wykupują się w pieniądzu około 10gr. od 1 łanu. Meschne (daninę dla proboszcza) dają proboszczowi w Krzumpicz = Chrząszczyc z 1 łana 1 korzec zboża i 1 korzec owsa. Na dobrach goreckich znajdują się również łąki, które urządzili sobie chłopi. Należy sprawdzić w pomiarach i przekonać, czy łąki im się należą.

Robott – prace pańszczyźniane
Są zobowiązani ( rozporządzeniem krajowym) do pracy pańszczyźnianej, orka, koszenie trawy, transport drewna i inne podobnie jak inne wsie. Biorą udział w polowaniach prowadzą siatki. Są zobowiązani do czyszczenia rowu przy złotnickim stawie.

 Podsumowanie:
Wieś liczy 11 zagrodników, dzierżawią 9 łanów ziemi. Ugory po obu stronach można obsiać za pomocą 18 korców. Czynsz płatny na św. Michała (29 września) razem: 19 talarów 2 grosze ( na marginesie poprawiono: 20 talarów 22 gr. następnie poprawiono na 21 talarów 6 gr. dopisano: z 1 łąki 7 vierdung. Opłata za stróżowanie 1 talar – poprawiono na 34 groszy. Holomkengeldt (za obowiązek służby zbrojnej na zamku) 9 gr. następnie 9 gr. skreślono. Daniny: 18 kur, 60 jajek, 1 krowę.

Przybliżona liczba mieszkańców w Górkach w roku 1566,  około 66 osób.

 

 

Forwerch  Wyno  - folwark Winów. 

Ten folwark jest założony przez obecnego hrabiego (Oberhauptman) Starostę Hansa von Oppersdorf 1575) za zezwoleniem Jego Cesarskiej Mości Cesarza rzymskiego – narodu niemieckiego Maximiliana II. Poprzednio ziemie dzierżawiło 5 chłopów (kmieci), którzy zostali wykupieni i osadzenie w innych wsiach. Ich ziemie zostały połączone i utworzono folwark. Ziemie obsiano w jesieni i na wiosnę (ozimina i jare) za pomocą około 20 malder =240 korców. W kierunku Górek znajdują się ugory, które również obsiane zostaną za pomocą 18 korców. Ten folwark modernizuje hrabia starosta i obecnie prowadzi również hodowlę jak następuje,: na początek 18 krów mlecznych, 3 cielaki, 31 wołów małych i dużych, 34 świnie, 5 warchlaków, 15 gęsi, 90 kur.

Założono również owczarnię, w której zimuje przeszło 800 owiec, którymi opiekuje się owczarz – aktualnie za dziesięcinę. Owczarnia jest nowa dopiero wybudowana.

 Więcej przy tym folwarku jest piękny duży sad z drzewami owocowymi, który można by było urządzić bardziej nowocześnie (po miastowemu) rozbudować. Trawę rosnącą między drzewami można zagospodarować. Więcej – jest tu też ogród warzywny, plony z ogrodu wykorzystuje się w kuchni, oraz ogród kwiatowy (róże ?), z którego można by było urządzić sad.

W folwarku hrabia Starosta "usadził" 4 Zagrodników, którym z prawem dziedziczenia sprzedał (zagrody) licząc za każdą zagrodę - 20 talarów. Za posiadanie (zagrody) zobowiązani są do Robott – pańszczyzny, płacenia czynszu i daniny, jak następuje:
 każdy zagrodnik płaci-12 gr. czynszu, daniny: -1 gęś, 2 kury, 60 jajek. Robotten: 2  dni koszenie owsa, 2 dni koszenie i grabienie (suszenie) trawy, 2 dni zwożenie siana, wszystkie roboty w ogrodzie według potrzeb. Przy młóceniu (namłócić) 16 korców. Do ich obowiązków należy również wypas bydła i świn. Ich kobiety zobowiązane są do dojenia krów i plewienia chwastów w ogrodzie.

 Na marginesie dopisano Nota: tym 4-rem zagrodnikom Burgrabia (starosta zamku) przydzielił 1 kawałek ziemi na dobrach Wójtowej Wsi, za który Starosta (wspaniałomyślnie) darował czynsz. Czynsz zaczną dopiero płacić od św. Jerzego (1589) każdego następnego św. Jerzego, każdy po, 24 gr. czyli razem 2 floreny.

 Podsumowanie:

 Zbioru siana z łąk folwarku winowskiego jest rocznie 36 furmanek, przy dobrych warunkach można wiele innych łąk skosić. Do tego folwarku należy również las, w którym rosną brzozy i dęby. Z zebranych żołędzi można uzyskać rocznie około 4 talary. Jest również staw, w którym można wpuścić młody narybek do podrośnięcia około 40 korców. Na dobrach jest również staw rybny, który dzierżawi rybak z Opola o nazwisku Martin, za który płaci roczny czynsz w wysokości 48 gr.

 W urbariach nie ma żadnej wzmianki o plantacjach (ogrodach)  winogron na dobrach winowskich.?

 O ogrodach z winogronem ( weyn garten) jest informacja:
Pomiędzy „bramą bytomską” a „bramą gosławicką” w pewnej odległości od miasta, jest kilka ogrodów z winogronami. Na założenie których otrzymali pozwolenie: Sebastian Schneider za czynsz 18gr, Cristina Schlickin za czynsz 20 gr. Valten Lorencz  (za dwa ogrody) 30 gr. Heinrich Danwiecz za 1 ogód 15 gr. Greger Przygotka za 1 ogród 12 gr.

 
Zobacz część VII - pierwsi Habsburgowie w Opolu

pozdrowienia z folwarku rudolf

powrót

Odwiedzin ogółem: 000964 Odwiedzin dzisiaj: 2

Ilo osb on-line: 1